Waarom ziet Athene eruit zoals het eruit ziet? Welke delen van de architectuur stammen uit het oude Griekenland? Welke gebouwen zijn het resultaat van trends in de afgelopen 100 jaar? Wat zijn de meest recente veranderingen in de architectuur van Athene?
Invloeden uit het oude Griekenland
Meubilair en decoratie
Veel huizen in Athene volgen tegenwoordig dezelfde decoratietrends als in het oude Griekenland. Oude Griekse huizen waren karig gemeubileerd. Vloeren werden vaak bedekt met riet of stro en in de kamers stonden eenvoudige houten krukjes, tafels en bedden gemaakt van gras of dierlijke producten zoals wol of veren.
Hoewel niet al deze materialen nog steeds gangbaar zijn, zijn hout- en rietproducten nog steeds een populaire keuze in Athene.
In het oude Griekenland hadden rijkere families misschien mozaïeken of schilderijen om hun huizen te versieren, maar over het algemeen lieten de Grieken hun rijkdom liever zien door middel van juwelen, uitgebreide kleding en uitbundige bijeenkomsten dan door het inrichten van hun interieur.
Oude Griekse huizen waren praktische, bescheiden en vaak gedeelde ruimten waar gezinnen leefden, werkten en hun dagelijkse routines uitvoerden. Hun ware schoonheid lag niet in grootsheid, maar in hun aanpassingsvermogen en functionaliteit.
Het huis als werkplek
Is het mogelijk dat het "thuiskantoor" werd uitgevonden door de oude Grieken voordat er computers waren?
Huizen in het oude Griekenland waren niet alleen plaatsen om te wonen, maar ook om te werken. Veel families hadden ruimtes gereserveerd voor hun beroep, of dat nu weven, kaas maken of sandalen herstellen was. Deze activiteiten vonden vaak plaats op de binnenplaats, op het platte dak of zelfs in het huis zelf. Rijkere families hadden misschien aangrenzende werkplaatsen of winkels, maar voor de meeste mensen vloeiden werk en leven samen in dezelfde ruimte.
Hoewel het oude Griekenland bekend staat om zijn uitgebreide tempels en indrukwekkende openbare ruimtes, waren de alledaagse woningen veel functioneler. Deze huizen werden gebouwd om te voorzien in de behoeften van hun bewoners, vaak met weinig luxe of decoratie. Ondanks de bescheiden materialen en eenvoudige indelingen, vormden deze huizen het centrum van het Griekse gezinsleven, wat een cultuur weerspiegelde die in de privésfeer meer waarde hechtte aan praktisch nut en vindingrijkheid dan aan weelde.
Dakornamenten
De akrokeramo (of acroterium in het Engels) is een opvallende, decoratieve tegel die aan de randen of hoeken van daken wordt geplaatst, vooral op frontons. Het dient zowel een decoratief als functioneel doel. Traditioneel worden akrokerama gemaakt van klei of marmer en hun (zichtbare) voorkant is versierd met reliëfmotieven, vaak abstract, zoals anthemia (gestileerde bloemmotieven).
Deze decoratieve tegels waren een integraal onderdeel van de oude Griekse tempels, waaronder iconische bouwwerken zoals het Parthenon. Akrokerama sierde gebouwen in het klassieke tijdperk en beleefde een opleving tijdens de neoklassieke architectuurbeweging in het 19e-eeuwse Europa. Dit architecturale element werd een kenmerk van de Griekse neoklassieke stijl en werd omarmd door alle sociale klassen, van bescheiden huizen tot grote herenhuizen in de stad.
Hoe werden Akrokerama versierd in de oudheid?
De decoratieve motieven op akrokerama weerspiegelden vaak natuurlijke of mythische thema's. Veelvoorkomende ontwerpen waren onder andere:
Bloemenpatronen: Palmetten, lotusbloemen, acanthusbladeren en wijnranken.
Beschermende beelden: Figuren zoals de Gorgon Medusa, waarvan men gelooft dat ze het kwaad afweren.
Kleurvariaties: De ontwerpen zijn afwisselend in zwart en rood geschilderd, wat hun artistieke expressie levendiger maakt.
Wanneer beleefde Akrokerama een renaissance?
Het gebruik van akrokerama nam af na de ineenstorting van de antieke wereld. De Renaissance en het Neoclassicisme deden de interesse in deze architecturale elementen echter heropleven. In Griekenland viel deze opleving samen met de bevrijding van het land in de 19e eeuw, waardoor Europese architecten de akrokerama opnieuw in de Griekse gebouwen introduceerden. Akrokerama sierde koninklijke paleizen, kerken, openbare gebouwen en privéwoningen en verbond het moderne tijdperk met het klassieke erfgoed van Griekenland.
Prominente Griekse keramisten, zoals D. Saris en A. Nastos, werkten samen met architecten zoals Ernst Ziller om een grote verscheidenheid aan ontwerpen te maken. Hoewel ze zich niet strikt hielden aan de oude verhoudingen, brachten deze moderne akrokerama een unieke charme en gevoeligheid over.
Wat gebeurde er met Akrokerama in latere periodes?
Tijdens het Romeinse Rijk werd de productie van dakpannen meer gestandaardiseerd en economischer, wat leidde tot kleinere en eenvoudigere dakelementen. In Noord-Europa pasten de dakbedekkingssystemen zich aan het koudere klimaat aan, waarbij steilere hellingen werden gebruikt en nieuwe soorten dakpannen werden geïntroduceerd, zoals de "Bieberschwanzziegel" (beverstaartpannen).
De uitgebreide ontwerpen van akrokerama bleven in sommige delen van Europa bestaan, maar verdwenen geleidelijk en werden vervangen door meer utilitaire benaderingen. De 19e-eeuwse neoklassieke beweging, gevoed door archeologische ontdekkingen, wakkerde de waardering voor deze oude elementen echter weer aan.
De industriële revolutie introduceerde gemechaniseerde productiemethoden die een revolutie teweegbrachten in de tegelproductie. Halverwege de 19e eeuw zorgden innovaties zoals hogedrukgieten en nauwkeurige in elkaar grijpende systemen voor lichtere, sterkere tegels. In dit tijdperk werden ook iconische ontwerpen geïntroduceerd zoals de "de Marseille" tegels, die in Griekenland nog steeds populair zijn als "Franse tegels".
Invloed van begin 1900
De behoefte aan huisvesting
Athene had begin 1900 dringend huisvesting nodig. De eerste bevolkingstoename kwam in 1922 met de Grieks-Turkse bevolkingsuitwisseling. 1.5 miljoen vluchtelingen verlieten Turkije en werden naar Griekenland gestuurd. De bevolking van Athene steeg in slechts enkele maanden van 200.000 naar 500.000.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog kwamen ook Grieken van het platteland naar de stad, waar de oorlog armoede veroorzaakte. Later, in de jaren 1950, verhuisden nog eens 500.000 interne migranten naar Athene en verdubbelde de bevolking opnieuw.
Door deze twee migratieperiodes had Griekenland dringend huisvesting nodig in de hoofdstad Athene.
De oplossing: Antiparochi
Antiparochi werd uitgevonden als een manier om huisvesting te vinden voor de nieuwe inwoners van Athene. Antiparochi betekent ruwweg "wederzijdse uitwisseling". Het werkt als volgt: De landeigenaar geeft een stuk bouwgrond aan een bouwer, die een appartementencomplex bouwt. In ruil daarvoor krijgt de landeigenaar een aantal appartementen in het voltooide gebouw. Op deze manier konden bouwers projecten ontwikkelen zonder veel te hoeven investeren in de aankoop van percelen.
Tegenwoordig worden deze gebouwen "polykatoikia" genoemd. Als je wel eens in Athene bent geweest, ben je gewend aan deze aanblik - hoge, uniforme betonnen flatgebouwen met uniforme balkons, zover het oog reikt.
Volgens Panos Dragonas, professor Architectuur aan de Universiteit van PatrasEr was geen specifieke wet die zei dat deze transactie kon plaatsvinden. Het Griekse volk bedacht het zelf. De regering, die de vele voordelen zag, reguleerde de situatie niet. Ze voegde alleen een paar beperkingen toe, zoals een limiet op de hoogte van de appartementen en een verbod op het bouwen van meer dan een vierkante meter.archeologische vindplaatsen.
Het idee van de Griekse regering was om de bouw te stimuleren om de Griekse economie te versterken. Het belastingsysteem in die tijd was ook in het voordeel van nieuwe gebouwen omdat eigendomsoverdrachten (in tegenstelling tot nieuwe constructies) een hoge belasting hadden. Voor aannemers waren lage bouwkosten ideaal omdat ze dan geen grote lening nodig hadden om te beginnen bouwen.
De voordelen van Antiparochi
Door het antiparochi-systeem konden duizenden Grieken werk vinden in de bouw en geld terugsturen naar hun familie op het platteland. Tussen 1950 en 1977, toen het polikatoikia-systeem populair was, groeide de economie elk jaar met 7.7%, alleen in Japan was dat toen der tijd nog meer. Dit komt vooral door de bouwindustrie.
Sommige mensen zeggen zelfs dat het antiparochi-systeem een einde maakte aan de burgeroorlog in Griekenland, die werd uitgevochten van 1946 tot 1949. Panos Dragonas, professor Architectuur aan de Universiteit van Patras, zegt dat "antiparochi veranderde de gepolariseerde samenleving van de jaren 1940 in een brede middenklasse." Er was dus geen conflict meer tussen arm en rijk. In plaats van rijke wijken en wijken met een lagere klasse, woonde iedereen samen in dezelfde gebouwen - de polikatoikies.
De nadelen van Antiparochi
Met zo'n snel bouwsysteem kon de stad snel groeien, maar elke buurt zag er uiteindelijk hetzelfde uit. Architectuurliefhebbers waren bedroefd dat de Neoklassieke herenhuizen werden vervangen door een muur van beton.
Overal balkons
Athene, in tegenstelling tot de meeste andere Europese steden, maximaliseert de balkonruimte. Sommige Grieken gebruiken ze voor spullen die niet binnen passen en anderen richten de ruimte in met meubilair. De meest visueel aantrekkelijke balkons staan meestal vol bloemen, potplanten en klimmende clematis. Deze planten trekken soms kolibries, bijen en andere wilde vogels aan.
Grieken die in het buitenland verblijven, missen hun Griekse balkons en merken op dat het in andere steden zoals Parijs "zeldzaam is om een balkon te hebben - een bijna onbereikbare luxe". Als je in de grootste steden van Griekenland rondloopt en naar de appartementsgebouwen kijkt, is het moeilijk om een gebouw zonder balkon te vinden, zelfs in de minder populaire wijken. Waarom gebeurt dit in Griekenland en niet in andere Europese steden?
Architectonisch erfgoed
Panos Dragonas, professor architectuur en stedenbouw aan de Universiteit van Patras, geeft een architectonische verklaring. Dragonas zegt: "In de flatgebouwen van het interbellum zien we de verandering van erkers naar kleine open balkons." Met andere woorden, gebieden die ooit ramen waren, werden balkons na de oorlog.
Sommige architecten gaan nog verder terug in hun redenering. George Papadakis van het architectenbureau Cadu zegt dat de architectuur in de oude Griekse wereld altijd overdekte buitenruimtes creëerde, zoals de oude stoas en de hayiati. In het Athene van vandaag speelt het balkon natuurlijk nog steeds een centrale rol in het leven van de mensen. "De identiteit van de moderne Griekse stad wordt gevormd door de esthetiek van het balkon en al zijn accessoires", zegt Papadakis.
Het weer in Griekenland speelt duidelijk een rol in de balkons die we zien. Als je het vergelijkt met koudere klimaten in de rest van Europa en de Verenigde Staten, gebruiken de Grieken hun balkons meer dagen per jaar. In andere steden ligt de nadruk bij het bouwen op het graven van diepe funderingen (minstens 6 voet naar beneden om "onder de vorst" te komen). De nadruk ligt dus op naar beneden bouwen, niet op "naar buiten" bouwen. Om deze reden zie je vaak kelders of souterrains in Noord-Europese gebouwen.
Invloed van de Griekse eilanden
Eilanden zijn niet de enige plaatsen met witte gebouwen in Griekenland. Anafiotika is geen eiland maar een wijk in Athene, net onder de Akropolis. De wijk bestaat uit witgekalkte gebouwen, ramen met karakteristieke luiken in Cycladische stijl en geplaveide steegjes.
De meeste kolonisten van het Anafiotika gebied kwamen in de jaren 1800 van het kleine Cycladische eiland Anafi. Anafiotika betekent letterlijk "klein Anafi" en de bouwers uit deze wijk bouwden huizen om hun oude eilandhuizen na te bootsen.
Waarom wit en blauw?
De beslissing om huizen wit te "verven" was vooral praktisch. Gezinnen leefden van het land, dus het was logisch om te bouwen met materialen die beschikbaar waren in het natuurlijke landschap. Oorspronkelijk werden huizen op de eilanden gebouwd met donkere stenen. Als je een wandeling maakt door de belangrijkste dorpen op Mykonos, zul je zeker een glimp opvangen van enkele huizen die nog steeds in deze stijl zijn gebouwd.
Steen was het logische bouwmateriaal, omdat het alomtegenwoordig en gratis was. Maar omdat de stenen donker waren, absorbeerden ze het licht en werd het binnen ondraaglijk warm. Om hun ruimtes af te koelen, schilderden ze over de rotsen met witkalk - een mengsel van kalk, zout en water - dat veel goedkoper was dan verf.
Waar komt het blauw vandaan?
Opnieuw heerst soberheid. De blauwe kleur is afkomstig van een schoonmaakmiddel dat bekend staat als Loulaki (blauw poeder). Het lijkt op talkpoeder en was te vinden in vrijwel elk huis. De naam verwijst ook naar het kleurpigment "loulaki," dat verwant is aan indigo. Door het te mengen met kalk ontstaat de helderblauwe kleur die we vandaag de dag kennen op witte huizen in Griekenland. Dit blauw was ook goedkoop.
